Churchill İngiliz pilotları överken “hiçbir zaman bu kadar çok insan bu kadar az insana teşekkür borçlu olmadı” gibilerinden hamaset akan bir konuşma yapmıştı.
Hep bir avuç insan tüm insanlığın kaderini ve geleceğini değiştirecek şeyler yapıyorlar ve yapagelmişler halbuki. Hep de kayda değer şeyleri yapanlar bir kaç insandan fazla olmayacaklar.
Bu bir avuç insandan bir tanesi Kevin Esvelt, ismini duymadınız herhalde. Duyun! Biraz vakit ayırıp bu 33 yaşındaki insanın resmine internetten bakın.
Çünkü torunlarınız veya torunlarınızın çocukları bu günlerde hüküm süren bir sürü Cumhurbaşkanı veya Başbakanın ismini bilmezken belki de Kevin kardeşimizin ismini bilecekler. Nasıl artık hiç kimse “Newton’un zamanında kim kral idi veya Aristoteles yaşarken nerede kim hükümdar idi?” diye merak bile etmiyor ise!
Gene drive (ciyn drayv; gen sürümü) tekniğini geliştirdi Kevin Esvelt ve son derece sorumlu bilinçli bir halde ne zaman nasıl kullanılması gerektiği hakkında felsefe yapıyor. Büyük bir sorun olan Zika virüsü veya Malaria yı bir kaç yıl içinde kökten yoketmek bu silah ile mümkün! Şu an düşünülen şey acaba “doğaya başka etkileri de olabilir mi? sorusu!
Çok fazla teknik ile boğmadan kabaca izah etmeye çalışayım. Örneğin sıtmayı taşıyan sivri sinek türünün genlerinde öylesine oynamak mümkün ki sadece erkek sivrisinekler ortaya çıksın. Ve dolayısı ile sadece erkek sivriler ortaya çıkınca birkaç yıl içinde sivri kalmasın. Sorun belki bu gen drive ile yapaylaştırılan genin sadece sıtma taşıyan sivrilerde kalmama ihtimali. “Faydalı” veya besin zincirinde kalan başka sinek türlerine de geçme olasılığının tedirginliği..
Basitleştirecek olursak nasıl her yoğun bakımda çalışan hekim yıllardır “tanrıcılık” oynuyorsa genetikçiler de artık evrimi değiştirerek yönlendirebiliyorlar.
Belki birkaç kelime ile olayın teknik yönünü özetliyeyim: okurlarımın zaten tanıdığı Church (“mamut’u tekrar canlandırabiliriz”)yaptığı ile ve sonra Jenniffer Doudna ve Emanuelle Charpentier’in geliştirdiği Crispr tekniği ile genlerde istenen değişikliği yapmak mümkün oldu. Ya’hu bunların ikisi de kadın!! Ama bu yıl Nobeli alacakları kesin, ne haber?
Esvelt de MIT deki yeni kurulan “Evrimin heykeltraşlığı” “Sculptring Evolution” laboratuarının başına geçti.
Esvelt’in demeçlerinde genç bir genetik mühendisinin “alçak gönüllülük, kibirden arınma veya haddimizi bilme” gibi kavramları dikkat çekiyor.
Tabii canlıların evrimini değiştirmek önemli ve heyecan verici bir konu da bol teknik bilgi ve ilgi de gerek.
Politikacılara “evrime inananlara inanamıyorum” diyenlerin başdanışman olduğu bir ortamda ve hatta ve hatta bir Bakanın çıkıp da “yukarda Allah var, tabii ki evrimi sansürleyeceğim” diyebilecek cehaleti sergiledikleri bir ortamda bu konulara kafa yormak ilginç. Gene Drive tekniğinin bir eksisi terör elinde ürkütücü kargaşa yaratabileceği ama korkmayın, örneğin \”Türklerin neslini tüketmek\” için falan kullanılamaz .. Kullanılırsa tüm insanoğlunun neslini tüketebilir ki bu da sivrilerde olduğu gibi birkaç sezon almaz onyıllar sürer. Ve ayrıca herhangi bir hatalı uygulamada da bu gen değişimini tekrar eski haline getirmek mümkün.
ilimin getirdigi o kadar guzel seyleri tabiki inkar edemeyiz,ama daha eko sistemini tamamen cozememisken,gecmiste bulus olarak nitelenen fosil yakit ve turevlerinin yarattigi problemleri(iklim degisimi) cozmenin bir sihir gerektirdigi(Bill Gates ve ilim adamlarinin deyimiyle) cagimizda, ati arabanin arkasina koymayi biraz aceleci bir tutum gibi goruyorum,kaldi ki labaratuardan kacan,crispr ile dna’si edit edilmis bocek veya mikrobu fbi veya interpol da yakalayamiyacagina gore,elli sene sonra olusan problemler le artik Kevin Esvelt’in torunlari ugrasir cozmek icin:)