Veba ve Önyargılar

Eve girerken ayakkabılarınızı çıkartıyor musunuz?

Pekiyi neden? Muhtemelen veba salgınlarından kalan bir alışkanlık olduğu için.

 

Sadece tarih bilgisini pekiştirmek için yazmıyorum vebayı. güncel tarafına yazının sonunda değinmek istiyorum.

Son salgın geçen yüzyılın başında görüldü. Yani sadece yüz yıl önce! Örneğin Urla’nın Helvacı ve Akpınar (Akmar yani beyaz yılan) ) köyleri tahminimce veba salgını nedeniyle terkedildiler.

Tarihdeki salgınların en ürkütücülerinden biri “Kara Ölüm” denilen veba salgını. Veba 14. yüzyılda, Avrupalılar’ın üçte birinin ölümüne neden oldu.

Veba salgınının Çin’de ortaya çıktığı, İpek Yolu’nu izleyerek 1346’da Kırım’a ve 1347’de Avrupa’ya ulaştığı sanılıyor.

Veba, gemilerdeki farelerin üzerinde yaşayan pireler tarafından liman kentlerine taşındı. İtalyada salgın başgösterince gemiler limana alınmadı.

İtalya’ya sokulmayan bir Ceneviz gemisi ise Marsilya limanına girip vebayı Fransızlar’a bulaştırdı.

Salgın İspanya, Portekiz ve İngiltere’ye , Almanya ve İskandinav ülkelerine ulaştı.Bugünün şartları ile mukayese edersek Anadolu nüfusu 75 milyondan 50 milyona indi.

Bazı kaynaklara göre vebayı Moğol ordusu kasten yaymıştı. Teoriye göre Moğollar, Kırım civarında Cenevizliler’in kontrolündeki liman kentini kuşatıp vebadan ölenlerin cesetlerini mancınıkla kentin içine atmıştı. Ceneviz gemileri, kentten kaçarken vebayı İstanbul, Sicilya Adası ve Avrupa’ya taşımıştı.

 

Salgının, tanrıların gazabıyla veya yıldızların etkisiyle çıktığına inanılıyordu. Kirli havanın salgına neden olduğuna inanan çoktu. Tütsü yakarak havanın güzel kokması sağlanırsa salgının önleneceği sanılıyordu.

Banyo yapılmazsa derideki gözenekler açılmaz ve kötü hava vücuda giremez diyerek yıkanmayanlar vardı. Ürkütücü maskeler takarak hastalığı kaçıracağına inananlar da vardı, Yahudileri suçlayıp onları canlı canlı yakanlar da. Çinliler vebanın göçmen işçilerden geldiğine inanıyorlardı, Avrupalılar Çinlilerden. Amerikada sincapları avlamanın vebayı önleyeceği sanılıyordu.Bu nedenle avlayana sincap başına para ödeniyordu.

1940 larda artık antibiotiklerin keşfi ile vebanın kökü kurudu (sanıldı?).

Hap gibi olur olmaz yede antibiyotik kullandığımız için de artık veba mikrobu da dirençleniyor korkarım.

Son 30 yılda 4000 kadar insan vebadan öldü. Daha Türkiye’de bir vaka görülmedi ama ABD Afrika ve Asya’da vakalar oldu ve işin kötüsü adele ağrısı ve ateş ile başlayan vakalar kasıklardaki şişlikler farkedilmeyince kolayca grip sanılabiliniyor.

Dünya sağlık teşkilatı (WHO) yaşadığımız yüzyıl içinde yirmi binden fazla vaka tesbit etti. WHO geçen yıl örneğin sadece Madagaskar adasında yüzden fazla vaka tesbit edildiğini açıkladı. Bildiğim kadarı daha burda bir vakaya rastlanmadı ama veba hekimlik (ve önyargılar) tarihinin tozlu raflarına kalkmadı bütün ürkütücülüğü ile çok yakınımızda.